System obozów koncentracyjnych

Stworzenie systemu obozów koncentracyjnych

Już w marcu 1933 r. narodowi socjaliści rozpoczęli tworzenie obozów koncentracyjnych (skrót „KZ" używany w dniu dzisiejszym został wprowadzony dopiero później, narodowi socjaliści używali skrótu „KL"). Tak zwane wczesne KZ-ty (kacety) miały na celu umocnienie ich władzy przez zastraszenie i eliminację wszystkich rzeczywistych i potencjalnych przeciwników politycznych. Te wczesne KZ-ty (kacety) różniły się od siebie w znacznym stopniu pod względem odpowiedzialnych za nie podmiotów, służby strażniczej i stopnia brutalnosci.

Kiedy w 1934 r. SS objęła swoimi kompetencjami nadzór nad obozami koncentracyjnymi, nastąpiło rozprzestrzenianie się jednolitego systemu KZ-tów (kacetów). Z wyjątkiem obozu koncentracyjnego Dachau koło Monachium, wszystkie wcześniejsze KZ-ty (kacety) rozwiązano i zastąpiono je nowo zakładanymi dużymi obozami koncentracyjnymi, które powstawały do wybuchu wojny. Na wzór zreorganizowanego KZ Dachau powstały z biegiem lat między innymi obozy w Sachsenhausen (1936 r.), w Buchenwaldzie (1937 r.), w Ravensbrück (1939 r.). W pierwszych latach i w pierwszej linii aresztowani zostali polityczni przeciwnicy nazistowskiego reżimu, np. komuniści, socjaldemokraci i członkowie związków zawodowych. Ale także i liczni Żydzi, homoseksualiści i rzekomi kryminaliści stali się ofiarami narodowo-socjalistycznego aparatu ucisku już w tej wczesnej fazie. Wszyscy aresztowani wydani byli na pastwę aparatu terroru SS bezbronni i pozbawieni wszelkich praw.

KZ-ty (kacety) podczas wojny

Obozy koncentracyjne stanowiły jedną z ważniejszych części aparatu służącego uciskowi ludności w okupowanych państwach. W trakcie okupacji dalszych państw powstawały kolejne obozy koncentracyjne, między innymi Mauthausen/Austria (1938 r.), Natzweiler-Struthof/Francja (1941 r.). Ilość więźniów rosła w szybkim tempie, skład narodowościowy więźniów zmieniał się w widoczny sposób: obcokrajowcy stanowili zdecydowaną większość uwięzionych, pod koniec wojny było ich ponad 90%.

Organizacja

Odpowiedzialność za obozy koncentracyjne pod względem administracyjnym i organizacyjnym obejmowała inspekcja KZ-tów (kacetów) podlegająca bezpośrednio Himmlerowi (SS-Reichsführer). W 1940 r. inspekcja ta stała się głównym urzędem SS a w 1942 r. została ostatecznie wcielona jako Urząd „D" do Głównego Urzędu Gospodarki i Zarządzania SS (WVHA).

Obozy zagłady

W obozach koncentracyjnych zginęły tysiące ludzi. Były one miejscami poniżenia i upokorzenia, cierpień i powolnego wyniszczania ludzi. Ale mordowanie więźniów nie było w obozach koncentracyjnych ani pierwszym ani też jedynym celem. Pod tym względem należy odróżniać obozy koncentracyjne od obozów zagłady (Brzezinka, Treblinka, Sobibór itd.). Wyłącznym zadaniem obozów zagłady było przemysłowo zorganizowane mordowanie więźniów. Ofiarami tej systematycznie przeprowadzanej masowej zagłady byli obok ludności żydowskiej także Romowie i Sinti („Cyganie"), w sumie milliony ludzi, którzy stali się ofiarami tej akcji mordowania.

„Małe" obozy

Obok obozów zagłady i obozów koncentracyjnych istniały także tzw. wychowawcze obozy pracy i specjalne obozy SS. Pod względem warunków, te ostatnie dwa typy obozów nie odróżniały się zasadniczo od obozów koncentracyjnych. Wprawdzie pobyt w wychowawczym obozie pracy trwał zwykle tylko kilka tygodni, ale wielu więźniów wywożono później do obozów koncentracyjnych.

„Małe" obozy

Grupy więźniów

Więźniów obozów koncentracyjnych można podzielić z grubsza na trzy kategorie:

Ludzi, którzy z motywów politycznych i/lub religijnych byli przeciwnikami reżimu nazistowskiego, np. członkowie grup ruchu oporu czy Świadkowie Jehowy
Ludzi, którzy według rasistowskiej ideologii nazistowskiej uważani byli za bezwartościowych ludzi niższej kategorii, a więc Żydzi, Romowie i Sinti
Ludzi, którzy według społeczno-biologicznych wyobrażeń nazistów należeli do społecznie wykluczonych i byli prześladowani, np. homoseksualiści, recydywiści, prostytutki, ludzie określani jako „mający wstręt do pracy" lub jako „element aspołeczny".

Aby straże i współwięźniowie mogli natychmiast rozpoznać powód uwięzienia, więźniowie zmuszeni byli do noszenia zewnętrznych oznaczeń w formie trójkąta na lewej piersi i prawej nogawce spodni. Na przykład więźniowie polityczni mieli czerwony, Świadkowie Jehowy – fioletowy, a aspołeczni – czarny trójkąt. Żydzi nosili dodatkowo do innych oznaczeń żółty trójkąt przy czym nakładano na niego drugi trójkąt pod takim kątem, aby tworzyły one razem gwiazdę Dawida.
Zewnętrzne oznakowanie więźniów było nie tylko wyrazem manii porządkowej SS, ale miało na celu dodatkowe piętnowanie i dyskryminowanie, służyło do wzniecania wrogości i współzawodnictwa pomiędzy pojedynczymi więźniami i całymi grupami więźniów.